Regelmatig hoor ik de volgende opmerkingen: ‘Kleuters moeten tegenwoordig zoveel leren of kleuters moeten al twaalf letters kennen anders kunnen ze niet naar groep 3′ Binnen het onderwijs zijn er verschillende visies op de leerrijpheid van een kind. Ik ben van mening dat veel aandacht moet gaan naar het klankbewustzijn. In deze blog komt het allemaal aan bod: klankbewustzijn, letters leren, voorschotbenadering en het leren van het jonge kind.
Dit is waarom er veel aandacht voor klankbewustzijn moet zijn…
Veel activiteiten in de kleuterklas hebben als doel een kind voor te bereiden op de reken- en taalontwikkeling. Daarnaast is er natuurlijk ook zeker aandacht voor het ontdekken en ervaren van de wereld om hen heen. In deze blog richt ik mij vooral op het eerste.
Klankbewustzijn en letters leren
Klankbewustzijn en het leren van letters hebben een verbinding. Vaak begint de ontwikkeling met het bewust worden van klanken en het spelen van klanken. Sommige kinderen ontdekken op dat moment de letters en leren de letters te koppelen aan de klank. Een letter per week aanbieden is dan ook zeker aan te raden. De kinderen die hier getriggerd en leerrijp voor zijn, zullen dit oppakken.
Toch moet klankbewustzijn een belangrijkere rol innemen, zonder klankbewustzijn zegt een letter namelijk niets. Voor een doorgaande lijn naar groep 3 is het van belang dat de kinderen bewust kunnen spelen met klanken en kunnen herkennen, maar de kennis van letters is minder van belang. Het kan wel iets vertellen over de ontwikkeling van de kleuter.
Zo pak je de ontwikkeling van klankbewustzijn aan..
Opbouw in niveau
Binnen de ontwikkeling van het klankbewustzijn zitten meerdere niveaus. Bij de keuze van opdrachten begin je met een laag niveau, zodat alle kinderen kennis maken met klanken en uitgedaagd worden. Dit uitdagen doe je door klankspelletjes te spelen, waarbij jij als leerkracht het rolmodel bent. Je doet voor, laat klankveranderingen horen en je daagt kinderen uit om ook met klanken te gaan spelen. Daar is rijmen ook een goed voorbeeld van.
Later in het proces zul je de kinderen bewust leren luisteren naar de begin-, midden- en eindklank van een woord. Ook hierin breng je een opbouw in aan, want de middenklank is toch een flink stuk pittiger dan bijvoorbeeld de eindklank. En dan verschilt dit ook nog erg per klank. Langzaam ontwikkelen een steeds groter klankbewustzijn en komen ze toe aan een woord verdelen in klankgroepen en koppelen van klank tot een woord (auditieve synthese)
De betekenis van klankbewustzijn voor groep 3
Is een leerling nu leerrijp voor groep 3? Natuurlijk is niet alleen de taalontwikkeling belangrijk voor de leerrijpheid van een kind. Want het belang van de motorische-, sociaal-emotionele en rekenontwikkeling mogen we natuurlijk niet onderschatten. Samen vormt dit een compleet beeld. In principe is een leerling met een goed klankbewustzijn klaar voor groep 3, maar er kunnen andere gegronde redenen zijn om een leerling langer te laten kleuteren.
En die letters? Het is vooral van belang dat een leerling de klanken goed kan synthetiseren. Het is natuurlijk fijn wanneer een leerling veel letters heeft onthouden, maar dit zo niet doorslaggevend moeten zijn voor een overgang naar groep 3. Wel is het van belang om deze gegevens over te dragen aan de leerkracht van groep 3, zodat er eventueel een verlengde instructie ingezet kan worden.
Hoe je aandacht in de klas geeft aan klankbewustzijn
Op veel verschillende manieren kun je aandacht geven aan het klankbewustzijn. Niet altijd is dit vooraf gepland of is dit een lange activiteit. Korte tussendooractiviteiten zijn net zo waardevol. Geef kinderen ook de ruimte om te ontdekken, door lekker ‘gek’ met elkaar te rijmen… Soms komen er dan grappige woorden tevoorschijn waar je even met elkaar om moet schaterlachen.
Daarnaast is het ook belangrijk om regelmatig doelgerichte taalactiviteiten aan te bieden, waar je bewust met klankbewustzijn aan de slag gaat. In deze activiteiten is het van belang om te spelenderwijs dit aan te bieden en te blijven differentieren. Let daarbij wel op dat de kinderen expliciete instructie en goede ondersteuning nodig hebben. Elk kind doorloopt een andere ontwikkeling, ook qua klankbewustzijn.
Maar het blijft niet alleen bij kringactiviteiten. Ook in de werklessen, bij de kieskast of in de hoeken kun je aandacht besteden aan het klankbewustzijn. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de volgende materialen of ideeen:
- De klanklessen van Juf Sanne en juf Marije. kunnen onder begeleiding geoefend worden.
- Er zijn veel verschillende ontwikkelingsmaterialen te vinden die het klankbewustzijn stimuleren zoals deze spellen die verkrijgbaar zijn via Heutink.
- In dit e-boek spelenderwijs rijmen kun je spelenderwijs leren rijmen. Leuke activiteit voor kinderen tijdens een werkles.
- Bedenk vooraf verschillende tussendoorspelletjes waarbij de kinderen met klankbewustzijn te maken krijgen. Even een spelletje tijdens het jassen halen, tassen inpakken of ?
- Maak de positie van klanken zichtbaar met klankkaarten zoals bij het ankerpunt jonge dieren van thema lente.
De ontwikkeling van klankbewustzijn verloopt moeizaam
Elk kind is uniek en elk kind ontwikkelt zich anders. Dat het klankbewustzijn nog niet op gang lijkt te komen, hoeft dan ook niet alle alarmbellen af te laten gaan. Geef een kind de tijd en ruimte om op zijn manier te ontwikkelen.
Wanneer je denkt dat een kind toch ondersteuning nodig heeft om zich te kunnen ontwikkelen, is het vooral kijken wat het kind nodig heeft. Ondersteuning kun je geven door in de kleine kring voorschotbenadering aan te bieden. Daarnaast kan een verwijzing naar de logopedist ook raadzaam zijn. De logopedist kan kortdurende interventies inzetten zodat de ontwikkeling een boost krijgt. Wat vooral van belang is dat je alles spelenderwijs moet blijven aanbieden. Een kind moet lekker spelen en leren. Vergeet vooral niet in de hoeken mee te spelen: juist daar kun je tijdens het praten ook met klanken aan de slag en kun je het kind uitdagen.